jak wspierać dziecko w trudnych chwilach?

Jak wspierać dziecko w trudnych chwilach i pomóc mu radzić sobie z negatywnymi emocjami?

Emocje to bardzo ważny element życia każdego człowieka. To one, jak twierdzi
Jeanne Segal, stanowią bowiem najpotężniejsze zasoby człowieka.

To właśnie emocje umożliwiają mu dostęp do samoświadomości i instynktu samozachowawczego, które wiążą go głęboko z samym sobą i z innymi, z otaczającą przyrodą i z całym wszechświatem.

Na co komu emocje?

Emocje stanowią źródło informacji na temat tego, co jest dla człowieka najważniejsze – ludzi, wartości oraz potrzeb, które zapewniają mu stałą motywację i zapał do podejmowania aktywności. Są one również czynnikiem samokontroli i przyczyniają się do wytrwałości w podjętym działaniu.

Widać zatem, jak ważne dla prawidłowego funkcjonowania jednostki jest umiejętne kontrolowanie własnych emocji oraz umiejętność ich odczytywania.

Emocja to taka reakcja organizmu, która występuje w następstwie zadziałania określonego bodźca. Stanowi ona odpowiedź na nagłą, niespodziewaną sytuację o zabarwieniu pozytywnym bądź negatywnym.

Emocje u dzieci

U dzieci emocje rozwijają się razem z procesami poznawczymi i uspołecznianiem. Nierzadko jednak ich siła i zmienność powodują, że dziecko nie radzi sobie dobrze w sytuacjach trudnych.

Problemy w domu, w szkole, brak akceptacji ze strony rówieśników są dla dziecka źródłem stresu i powodować mogą występowanie zaburzeń o podłożu emocjonalnym. Dziecko może odczuwać złość, smutek, lęk, niepewność i nie umieć sobie z tym poradzić, dlatego potrzebne jest mu wsparcie ze strony najbliższych.

Relacje rodzice-dzieci, czyli postawy rodzicielskie

Dla każdego dziecka najważniejszym środowiskiem jest rodzina. W znacznym stopniu umiejętności radzenia sobie z własnymi emocjami zależą od relacji między rodzicami a dziećmi. Relacje te nazywane są postawami rodzicielskimi.

Jedną z badaczek tego tematu była Maria Ziemska, która zaproponowała następującą definicję:

Postawą rodzicielską jest w pewnym stopniu utrwalona, nabyta struktura poznawczo-dążeniowo-afektywna, ukierunkowana na zachowanie się rodziców wobec dziecka.

W tak sformułowanej definicji autorka podaje, kim jest osoba, przedstawiająca daną postawę (rodzice), kim jest odbiorca postawy (dziecko), a także wyodrębnia trzy komponenty: poznawczy, dążeniowy oraz afektywny.

Maria Ziemska dokonuje podziału postaw rodzicielskich na pozytywne oraz negatywne.

Do postaw pozytywnych autorka zalicza następujące postawy:

• akceptującą dziecko,
• współdziałania z dzieckiem,
• rozumnej swobody,
• uznania praw dziecka.

Z kolei postawy negatywne to:

• postawa unikająca,
• postawa odrzucająca,
• nadmiernie chroniąca,
• nadmiernie wymagająca.

W przypadku trudności dziecka z poradzeniem sobie w różnych sytuacjach, właściwa postawa rodziców to podstawa. To właśnie otrzymane od nich wsparcie i akceptacja stanowią główne źródło siły dziecka i fundament jego pewności siebie.

Pozytywne postawy rodziców

W pierwszej kolejności omówię postawy rodzicielskie uznawane przez Marię Ziemską za postawy o pozytywnym wpływie na osobowość i rozwój emocjonalny dziecka, czyli postawy: akceptującą dziecko, współdziałania z dzieckiem, opartą na rozumnej swobodzie oraz uznającą prawa dziecka.

• Postawa akceptująca dziecko wyraża się w takim stosunku rodziców do dziecka, w którym rodzice akceptują dziecko takim, jakie ono jest, przyjmują je ze wszystkimi cechami jego osobowości, okazują mu sympatię i miłość. Rodzice prezentujący postawę akceptacji znają potrzeby swojego dziecka i potrafią w sposób właściwy je zaspokoić. Tym samym dziecko ma poczucie bezpieczeństwa i optymalne warunki do rozwoju.
• Postawa współdziałania z dzieckiem opiera się na zaangażowaniu rodziców w sprawy dziecka i rzeczywistym zainteresowaniu. Dziecko ma świadomość, że rodzic interesuje się jego życiem i jego przeżyciami, że dzieli z nim radości i smutki. Jednocześnie dziecko staje się aktywnym uczestnikiem życia rodzinnego (na miarę swoich możliwości), ponieważ rodzice udzielają mu informacji o wspólnych sprawach czy umożliwiają uczestniczenie w podejmowaniu decyzji.
• Postawa oparta na rozumnej swobodzie cechuje się uznawaniem przez rodziców możliwości rozwojowych dziecka i umiejętne dostosowywanie do nich zakresu swobody, jaka jest dziecku dawana. Rodzice pozwalają dziecku na stopniowe oddalanie się od nich i zajmowanie się własnymi sprawami (takimi jak zabawa lub spotkania z rówieśnikami).
• Postawa uznająca prawa dziecka to taka, w której rodzice uznają dziecko za równoprawnego członka rodziny, uznając przy tym przysługujące mu prawa. Dziecko uczy się ponoszenia odpowiedzialności za własne czyny, ponieważ rodzice nie tylko mu na to pozwalają, ale i oczekują pewnej dojrzałości adekwatnej do wieku i możliwości dziecka.

Negatywne postawy rodziców

Maria Ziemska dokonuje także charakterystyki postaw o negatywnym wpływie na rozwój dziecka w rodzinie. W tej części artykułu przedstawię postawy: unikającą, odrzucającą, nadmiernie chroniącą i nadmiernie wymagającą.

• Postawa unikająca polega na tym, że rodzic dystansuje się uczuciowo od dziecka, pozostając przy tym biernym wobec jego spraw lub uległym. Rodzicom nie sprawia przyjemności przebywanie z dzieckiem, które uważane jest przez nich jako trudne, w związku z czym nie potrafią oni sobie z nim poradzić i czują się bezradni.
• Postawa odrzucająca powstaje wskutek dystansu uczuciowego, jaki rodzice odczuwają wobec dziecka. Rodzice prezentujący postawę odrzucającą stają się osobami dominującymi. Dziecko nie ma zaspokojonej potrzeby akceptacji i bezpieczeństwa, co negatywnie wpływa na jego rozwój emocjonalny.
• Postawa nadmiernie chroniąca wynika z nadmiernej koncentracji na dziecku. Rodzice uważają swoje dziecko za doskonałe, nie dostrzegają jego wad i nieodpowiednich zachowań, przez co pogłębiają je.
• Postawa nadmiernie wymagająca również opiera się na nadmiernej koncentracji na dziecku, jednak w tym przypadku dochodzi do nadmiernej dominacji, krytycyzmu względem dziecka. Ziemska pisze, że rodzice z góry zakładają dostosowanie się dziecka do stawianych wymagań i duże osiągnięcia, a dziecko znajduje się pod presją, aby dorównać ideałowi wykreowanemu przez rodziców.

Jak jeszcze można pomóc swojemu dziecku?

Pozytywna postawa rodziców jest sprawą podstawową, ale można także pomóc dziecku poradzić sobie z negatywnymi emocjami na kilka konkretnych sposobów:

• wręczając mu „skrzynię złości”, czyli pudełko z gazetami, które może gnieść do woli,
• zachęcając je do malowania jaskrawymi farbami na dużych arkuszach papieru,
• pomagając mu stworzyć „ludzika złości”,
• przygotowując dla niego skarpetę z namalowaną twarzą, do której może włożyć rękę i opowiedzieć jej o swoim zdenerwowaniu, smutku czy niepokoju,
• dając mu woreczek, w którym może zamknąć swoje trudne emocje,
• symbolicznie spłukując z nim trudne emocje wraz z wodą w toalecie,
• namawiając je do przebiegnięcia się wzdłuż ogrodzenia.

Jak nie rozmawiać z dzieckiem?

Bardzo ważna jest także szczera rozmowa z dzieckiem i uważne słuchanie tego, co do nas mówi.

W słuchaniu dziecka i rozmowie z nim przeszkadzają następujące zachowania rodziców: wydawanie rozkazów, rządzenie, ostrzeganie, upominanie, grożenie, moralizowanie, robienie wyrzutów, pouczanie, osądzanie, krytykowanie, obwinianie (obrona drugiej strony), przesadne chwalenie, ośmieszanie, zawstydzanie, użalanie się nad dzieckiem, ale także próby odciągania uwagi dziecka od problemu.

Kochający rodzice będą starali się za wszelką cenę pomóc dziecku przejść przez trudny dla niego okres i będą dążyli do zachowania w nim poczucia własnej wartości oraz wypracowania konstruktywnych rozwiązań.

Chcesz wiedzieć więcej o wspieraniu dziecka?

Oto lista książek, które warto przeczytać:

• J. Segal, Inteligencja emocjonalna, Jacek Santorski & co, Warszawa 2006.
• M. Ziemska, Postawy rodzicielskie, Wiedza Powszechna, Warszawa 2009.
• R. W. Green, Trudne emocje u dzieci. Jak wspólnie rozwiązywać problemy w domu i w szkole, Wyd. Samo Sedno, Warszawa 2015.
• D. Czura-Kalinowska, Stres dziecka, czyli jak pomóc w trudnych sytuacjach, Wyd. Świat Książki, Warszawa 2014.

Jeśli masz więcej pytań, porozmawiajmy. 🙂 Zapraszam na moje konsultacje online na anymind.