powrót do pracy po urlopie macierzyńskim

Kobiety korzystające z urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego lub wychowawczego, często zastanawiają się, jak będzie wyglądać ich sytuacja po powrocie do pracy i czy przysługują im jakieś specjalne uprawnienia, umożliwiające łączenie ról pracownika oraz rodzica.

Nasz Kodeks pracy gwarantuje mamie wracającej do pracy kilka praw, ułatwiających odnalezienie się w nowej sytuacji życiowej. Część tych praw oczywiście przysługuje także ojcom.

W tym artykule omówię najważniejsze z nich:

prawo do powrotu na dotychczasowe stanowisko pracy,
prawo do przerw w pracy na karmienie piersią,
prawo do odmowy nadgodzin, pracy w porze nocnej i w systemie przerywanego czasu pracy, a także poza stałym miejscem pracy,
prawo do zwolnienia od pracy rodzica wychowującego dziecko do 14 lat,
prawo do zasiłku opiekuńczego.

Najpierw jednak kilka słów o urlopach, które przysługują po porodzie kobietom, pracującym na umowie o pracę.

Urlopy przysługujące kobietom po urodzeniu dziecka

Każda kobieta, która była zatrudniona na podstawie umowy o pracę i zaszła w tym okresie w ciążę, ma prawo do urlopu macierzyńskiego. Po porodzie pracownica ma obowiązek wykorzystać co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego. Jeśli po tym czasie nie zdecyduje się już dalej korzystać z urlopu — w całości lub części — zatrudniony ojciec dziecka może wykorzystać resztę urlopu. Za cały okres urlopu macierzyńskiego kobieta otrzymuje zasiłek macierzyński. Szczegółowe informacje o urlopie macierzyński znajdziesz tutaj.
Po urlopie macierzyńskim pracownica może skorzystać z urlopu rodzicielskiego, który trwa 32 tygodnie w przypadku urodzenia lub przysposobienia jednego dziecka, a 34 tygodnie w przypadku urodzenia lub przysposobienia dwójki lub więcej dzieci. Za cały okres urlopu rodzicielskiego kobieta otrzymuje zasiłek macierzyński. Więcej informacji o urlopie rodzicielskim znajdziesz tutaj.
Jeśli pracownica była zatrudniona co najmniej 6 miesięcy na podstawie umowy o pracę, pracodawca na jej wniosek musi udzielić jej urlopu wychowawczego. Urlop można podzielić maksymalnie na pięć części, a trwa on do 36 miesięcy. Urlop wychowawczy jest bezpłatny, a to oznacza, że pracownik nie otrzymuje wtedy ani zasiłku macierzyńskiego, ani wynagrodzenia — może natomiast otrzymać dodatek wychowawczy. O urlopie wychowawczym dowiesz się tutaj.

A teraz przejdźmy do sedna artykułu, czyli do praw przysługującym mamom wracającym do pracy. 🙂

Prawo do powrotu na dotychczasowe stanowisko pracy

Zgodnie z art. 1832 Kodeksu pracy, po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego (urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego lub urlopu ojcowskiego) pracownikowi przysługuje prawo powrotu do pracy na stanowisko zajmowane przed tym urlopem.

Kodeks pracy gwarantuje mamie po urlopie macierzyńskim, rodzicielskim lub wychowawczym powrót do pracy na to samo stanowisko, które zajmowała wcześniej i za takie samo wynagrodzenie, jakie otrzymywałaby, nie korzystając z urlopu.

➭ Co jeśli powrót na to samo stanowisko nie będzie możliwy?
Jeśli powrót na stanowisko zajmowane przed urlopem macierzyńskim nie będzie możliwy, w drugiej kolejności pracodawca ma obowiązek zatrudnić pracownika na stanowisku:

równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu,
innym, odpowiednim ze względu na kwalifikacje zawodowe pracownika.

➭ Jaka pensja przysługuje po powrocie z urlopu macierzyńskiego?
Po powrocie do pracy z urlopu macierzyńskiego (lub innego urlopu wymienionego w w/w przepisie) pracownikowi przysługuje gwarancja wynagrodzenia w takiej wysokości, w jakiej otrzymywałby je, gdyby nie korzystał z urlopu.

Pracownik powinien zatem otrzymać wszystkie podwyżki, jakie miały miejsce w jego grupie zawodowej w czasie korzystania przez niego z urlopu macierzyńskiego. Powinny go też objąć wszystkie inne zmiany, jakie w okresie urlopu macierzyńskiego (lub innego urlopu wymienionego w powyższym przepisie) nastąpiły u pracodawcy w zakresie wysokości wynagrodzenia.

➭ Wynagrodzenie po powrocie z urlopu wychowawczego
Tożsame uprawnienie przysługujące pracownikowi po skończeniu korzystania z urlopu wychowawczego, tj. prawo do powrotu na dotychczasowe stanowisko pracy (art. 1864 Kodeksu pracy). Jednakże po urlopie wychowawczym pracownikowi przysługuje wynagrodzenie nie niższe od wynagrodzenia przysługującego mu w dniu podjęcia pracy po urlopie na stanowisku pracy zajmowanym przed urlopem.

Przerwa w pracy na karmienie piersią

Zgodnie z art. 187 Kodeksu pracy, pracownica karmiąca dziecko piersią ma prawo do przerw w pracy wliczanych do czasu pracy. Przerwy na karmienie udzielane są na wniosek pracownicy na podstawie jej oświadczenia, że karmi dziecko piersią.

Mama karmiąca piersią ma prawo do przerw na karmienie dziecka w godzinach pracy. Przerwy udzielane są na jej wniosek z oświadczeniem o karmieniu dziecka piersią dopóty, dopóki karmi.

W świetle art. 281 pkt 5 Kodeksu pracy, odmowa udzielenia przerw będzie stanowiła wykroczenie przeciwko prawom pracownika zagrożone karą grzywny w wysokości od 1.000,00 zł do 30.000,00 zł. W takiej sytuacji pracownica może złożyć skargę na pracodawcę do właściwego okręgowego inspektoratu pracy.

Uwaga: przerwy na karmienie nie przysługują kobietom pracującym krócej niż 4 godziny dziennie.

➭ Jak długo przysługują przerwy na karmienie piersią?
Prawo do korzystania z wyżej wymienionych przerw przysługuje pracownicom dopóty, dopóki karmią dziecko piersią. Przepisy nie ustalają maksymalnej granicy wieku dziecka, które może być karmione piersią.

➭ Czy pracodawca może zażądać zaświadczenia od lekarza o karmieniu piersią?
Nie istnieją szczególne wymagania co do tego, jak pracownica ma udowodnić fakt karmienia dziecka. Kodeks pracy oraz inne regulacje prawne nie wymagają przedłożenia pracodawcy stosownego zaświadczenia lekarskiego oraz nie przewidują obowiązku wystawiania przez lekarzy zaświadczeń o karmieniu piersią.

Co do zasady, powinno wystarczyć samo oświadczenie pracownicy. Jednakże na żądanie pracodawcy, od którego pracownica domaga się udzielenia zwolnienia od pracy w celu karmienia dziecka piersią, pracownica powinna przedstawić stosowne zaświadczenie od lekarza.

➭ Ile trwają przerwy na karmienie?
Ilość i długość przerw na karmienie dziecka w godzinach pracy jest uzależniona od dwóch czynników:

wymiaru zatrudnienia pracownicy,
liczby karmionych dzieci.

Mamom karmiącym zatrudnionym w standardowym wymiarze 8 godzin dziennie przysługują dwie przerwy na karmienie piersią na dzień, każda po 30 minut w przypadku jednego dziecka lub po 45 minut w przypadku większej liczby dzieci. Przerwy można łączyć w ciągu dnia.

Kobiecie zatrudnionej na:

mniej niż 4 godziny dziennie — przerwy na karmienie nie przysługują,
co najmniej 4 godziny dziennie, ale nie więcej niż 6 godzin dziennie — przysługuje jedna przerwa na karmienie,
więcej niż 6 godzin dziennie — przysługują dwie przerwy na karmienie piersią.

Jeżeli pracownica karmi:

jedno dziecko — przysługują jej przerwy w pracy po 30 minut każda,
więcej niż jedno dziecko — przysługują jej przerwy w pracy po 45 minut każda.

Należy przy tym zaznaczyć, że jeżeli matka karmi piersią więcej niż jedno dziecko, nie muszą to być dzieci urodzone podczas jednego porodu.

Na wniosek pracownicy przerwy na karmienie mogą być udzielane łącznie. Pracownica karmiąca dziecko piersią ma więc prawo kumulować przerwy i rozpoczynać pracę później albo kończyć ją wcześniej lub w połowie dniówki roboczej wykorzystywać jedną godzinną lub półtoragodzinną przerwę na karmienie piersią jednego lub więcej dzieci.

➭ Wynagrodzenie za przerwy na karmienie piersią
W czasie przerw na karmienie pracownicy przysługuje wynagrodzenie. Obliczanie tego wynagrodzenia dokonuje się w sposób właściwy dla wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego, przy czym składniki wynagrodzenia ustalane w wysokości przeciętnej oblicza się z miesiąca, w którym przypadło zwolnienie od pracy.

Czas pracy pracownika opiekującego się dzieckiem w wieku do 4 lat

Zgodnie z art. 178 § 2 Kodeksu pracy, pracownika opiekującego się dzieckiem do ukończenia przez nie 4 roku życia nie wolno bez jego zgody:

zatrudniać w godzinach nadliczbowych,
zatrudniać w porze nocnej,
zatrudniać w systemie przerywanego czasu pracy, o którym mowa w art. 139 Kodeksu pracy,
delegować poza stałe miejsce pracy.

Jeżeli oboje rodzice lub opiekunowie prawni dziecka są zatrudnieni, z uprawnienia do odmowy zgody na wykonywanie pracy w godzinach nadliczbowych lub w porze nocnej może korzystać tylko jedno z nich (art. 1891 Kodeksu pracy).

Zatrudnianie wbrew w/w zakazowi stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika zagrożone karą grzywny w wysokości od 1.000,00 zł do 30.000,00 zł (art. 281 pkt 5 Kodeksu pracy).

Zwolnienie od pracy dla rodzica wychowującego dziecko w wieku do 14 lat

W świetle art. 188 § 1 Kodeksu pracy, pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w roku kalendarzowym uprawnienie do zwolnienia z obowiązku wykonywania pracy w wymiarze 16 godzin lub 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia w wysokości równej wynagrodzeniu, jakie pracodawca jest zobowiązany wypłacić w okresie korzystania z urlopu wypoczynkowego.

Wymiar zwolnienia na opiekę nad dzieckiem jest stały, niezależny od liczby posiadanych przez pracownika dzieci.

Pracującym rodzicom przysługuje 16 godzin lub 2 dni zwolnienia na opiekę nad dzieckiem do 14 roku życia — rocznie, łącznie i niezależnie od liczby dzieci.

O sposobie korzystania w danym roku kalendarzowym ze zwolnienia określonego przez ustawodawcę według miary godzin albo dni pracy decyduje pracownik w pierwszym wniosku złożonym w danym roku kalendarzowym.

➭ Komu przysługuje zwolnienie na opiekę nad dzieckiem?
Zwolnienie na opiekę nad dzieckiem w wymiarze 16 godzin lub 2 dni w każdym roku kalendarzowym przysługuje pracownikowi niezależnie od:

stażu pracy,
rodzaju umowy o pracę (umowa na czas określony, umowa na czas nieokreślony i umowa na okres próbny, umowa na podstawie powołania, wyboru, mianowania, spółdzielczej umowy o pracę),
wymiaru etatu,
liczby stosunków pracy.

Pracownikowi zatrudnionemu w niepełnym wymiarze czasu pracy, zwolnienie od pracy udzielane w wymiarze godzinowym jest ustalane proporcjonalnie do jego wymiaru czasu pracy. Niepełną godzinę zwolnienia zaokrągla się do pełnej godziny (art. 188 § 3 zd. 2 Kodeksu pracy).

➭ Kiedy można wykorzystać zwolnienie na opiekę nad dzieckiem?
Z prawa do zwolnienia od pracy pracownik może skorzystać w każdym roku kalendarzowym, w którym dziecko pozostające pod opieką nie ukończyło 14 lat.

Jeżeli oboje rodzice lub opiekunowie dziecka są zatrudnieni, z opieki na dziecko może korzystać jeden z nich lub mogą się oni podzielić tym uprawnieniem tak, że każdy z z nich wykorzysta 1 dzień zwolnienia w roku kalendarzowym.

Niewykorzystane dni zwolnienia na opiekę nad dzieckiem nie przechodzą na kolejny rok kalendarzowy.

Niewykorzystanie powyższego uprawnienia nie umożliwia przesunięcia niewykorzystanego okresu zwolnienia na następny rok kalendarzowy lub lata późniejsze. Z ostatnim dniem danego roku kalendarzowego traci się prawo do wykorzystania zwolnienia na opiekę nad dzieckiem w wieku do 14 lat, do którego nabyło się prawo z dniem 1 stycznia tego roku.

➭ Czy pracodawca może odmówić zwolnienia na opiekę nad dzieckiem?
Wniosek pracownika o udzielenie zwolnienia od pracy jest dla pracodawcy wiążący. W razie odmowy udzielenia zwolnienia od pracy na 2 dni w roku, pracownikowi przysługuje prawo wystąpienia do sądu pracy z żądaniem udzielenia takiego zwolnienia.

Zasiłek opiekuńczy

Prawo do zasiłku za czas nieobecności w pracy z powodu konieczności sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem regulują odrębne przepisy (art. 189 Kodeksu pracy).

➭ Komu przysługuje zasiłek opiekuńczy?
Zgodnie z ustawą z dnia z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tj. z dnia 22 czerwca 2017 r., Dz.U. z 2017 r. poz. 1368), zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu pracownikowi zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad:

- dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat w przypadku:
  ✓ nieprzewidzianego zamknięcie żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza,
  ✓ konieczności izolacji dziecka z powodu podejrzenia o nosicielstwo choroby zakaźnej,
  ✓ choroby niani na umowie uaktywniającej lub dziennego opiekuna, którzy opiekują się dzieckiem,
  ✓ porodu lub choroby małżonka lub rodzica dziecka, którzy stale opiekują się dzieckiem, a poród lub choroba uniemożliwia tę opiekę,
  ✓ pobytu w szpitalu albo innej placówce leczniczej małżonka lub rodzica dziecka, którzy stale opiekują się dzieckiem,
- chorym dzieckiem w wieku do ukończonych 14 lat.
- dzieckiem niepełnosprawnym (tj. legitymującym się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji), które nie ukończyło 18 lat, jeśli wystąpiła jedna z następujących sytuacji:
  ✓ poród lub choroba Twojego małżonka lub rodzica Twojego dziecka, którzy stale opiekują się dzieckiem, jeśli poród lub choroba uniemożliwia im opiekę,
  ✓ pobyt w szpitalu albo innej placówce leczniczej Twojego małżonka lub rodzica Twojego dziecka, którzy stale opiekują się dzieckiem,
- innym chorym członkiem rodziny.

➭ Jak długo przysługuje zasiłek opiekuńczy?
Zasiłek opiekuńczy przysługuje nie dłużej niż przez:

- - 60 dni w roku kalendarzowym z tytułu opieki nad zdrowym dzieckiem do lat 8 lub chorym dzieckiem do lat 14, w tym także dzieckiem niepełnosprawnym w tym wieku,
  - 14 dni w roku kalendarzowym z tytułu opieki nad dzieckiem w wieku ponad 14 lat lub innym chorym członkiem rodziny,
  - 30 dni w roku kalendarzowym z tytułu opieki nad:
    ✓ chorym dzieckiem niepełnosprawnym, które ukończyło 14 lat, ale nie ukończyło 18 lat,
    ✓ dzieckiem niepełnosprawnym, które ukończyło 8 lat, ale nie ukończyło 18 lat, jeśli w wyniku porodu, choroby albo pobytu w szpitalu Twojego małżonka lub rodzica Twojego dziecka, którzy stale opiekują się dzieckiem, nie mogą oni opiekować się dzieckiem niepełnosprawnym.

Zasiłek opiekuńczy przysługuje łącznie na opiekę nad dziećmi i innymi członkami rodziny za okres nie dłuższy niż 60 dni w roku kalendarzowym. W przypadku, gdy opieka jest sprawowana wyłącznie nad niepełnosprawnym dzieckiem oraz innymi chorymi członkami rodziny, zasiłek opiekuńczy przysługuje łącznie za okres nie dłuższy niż 30 dni w roku kalendarzowym.

➭ Kiedy nie przysługuje zasiłek opiekuńczy?
Zasiłek opiekuńczy nie przysługuje:

- - jeżeli poza ubezpieczonym pracownikiem są inni członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym mogący zapewnić dziecku opiekę — z wyjątkiem sytuacji, gdy opieka sprawowana jest nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat,
  - za okresy zwolnień od pracy, w których ubezpieczony pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia na podstawie przepisów o wynagrodzeniu, jak również za okresy niezdolności do pracy przypadającej w czasie:
    ✓ urlopu bezpłatnego,
    ✓ urlopu wychowawczego,
    ✓ tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności,
    ✓ wykorzystywania zwolnienie do celów innych niż sprawowanie opieki, co zostało stwierdzone w czasie kontroli.

Jeśli masz jakieś pytania o prawa pracującej kobiety w ciąży lub o urlopy przysługujące pracującym rodzicom, albo po prostu potrzebujesz porady prawnej — porozmawiajmy. 🙂

Możesz skonsultować się ze mną online przez anymind.